یکی از مدل‌های معروف در علوم اعصاب تکاملی به نام “مغز سه‌گانه” (Triune Brain) که نخستین بار توسط پال مک‌لین (Paul MacLean) در دهه‌ی ۱۹۶۰ مطرح شد. این مدل به صورت ساده‌سازی‌شده توضیح می‌دهد که مغز انسان در طول تکامل از سه بخش اصلی تشکیل شده و هر بخش کارکردهای ویژه‌ای دارد. البته امروزه دانشمندان می‌گویند این مدل ساده‌سازی است، اما هنوز برای آموزش و فهم پایه خیلی کاربردی است.
سه بخش اصلی مغز
- مغز خزنده (Reptilian brain)
- بخش‌های قدیمی‌تر: ساقه‌ی مغز و گانگلیای قاعده‌ای.
- وظیفه‌ها: کنترل بقا و کارکردهای پایه مثل نفس کشیدن، ضربان قلب، خواب–بیداری، غریزه‌ی قلمروطلبی، جنگ یا گریز.
- شبیه به مغز خزندگان: ساده و بیشتر روی زنده ماندن تمرکز دارد.
- مغز لیمبیک (Limbic system – مغز پستانداران اولیه)
- اجزای اصلی: آمیگدالا، هیپوکامپ، هیپوتالاموس.
- وظیفه‌ها: احساسات، حافظه‌ی هیجانی، یادگیری از تجربه‌های خوشایند یا ناخوشایند، پیوند اجتماعی.
- مثلاً وقتی کودک می‌ترسد، خوشحال می‌شود، یا خاطره‌ای را به یاد می‌آورد، بیشتر این بخش فعال است.
- نئوکورتکس (Neocortex – مغز انسان/پستانداران عالی)
- قسمت بیرونی و بزرگ مغز، ویژه‌ی انسان‌ها بسیار گسترده است.
- وظیفه‌ها: تفکر منطقی، زبان، برنامه‌ریزی، خلاقیت، حل مسئله، کنترل هیجان‌ها.
- در واقع این بخش است که به ما اجازه می‌دهد درس بخوانیم، نقشه بکشیم، و آینده‌نگر باشیم.
ارتباط این سه بخش
- بخش خزنده می‌گوید: باید زنده بمانم.
- بخش لیمبیک می‌گوید: این خوب است، آن بد است، این دوست من است، آن دشمن من.
- نئوکورتکس می‌گوید: بیایید فکر کنیم، تحلیل کنیم و بهترین تصمیم را بگیریم.
ارتباط با صبحانه و کلاس درس
وقتی شخص صبحانه نمی‌خورد:
- قند خون پایین می‌آید → مغز خزنده فعال می‌شود تا انرژی ذخیره کند. نتیجه: احساس رخوت، خواب‌آلودگی، بی‌حوصلگی.
- مغز لیمبیک تحریک‌پذیر می‌شود → دانش‌آموز ممکن است زود عصبانی شود یا حواسش پرت گردد.
- نئوکورتکس که برای تمرکز، یادگیری و تحلیل لازم است → کارایی‌اش کاهش می‌یابد چون سوخت اصلی‌اش (گلوکز) کم است.
اما اگر صبحانه‌ی سالم و متعادل بخورند (کربوهیدرات پیچیده + پروتئین + کمی چربی خوب مثل گردو یا لبنیات):
- قند خون ثابت می‌ماند.
- مغز خزنده آرام است (بقا تضمین شده).
- مغز لیمبیک متعادل می‌ماند (هیجان‌ها کنترل می‌شود).
- نئوکورتکس آزادانه می‌تواند روی یادگیری و خلاقیت کار کند.
✅ نتیجه:
«مغز ما سه لایه دارد. اگر صبحانه نخوریم، بخش بقا می‌خواهد ما را به خواب ببرد تا انرژی ذخیره کنیم. بخش احساسات زود از کوره در می‌رود. و بخش مهم یادگیری (نئوکورتکس) خاموش و بی‌انرژی می‌شود. پس اگر می‌خواهید در کلاس بیدار، شاد و باهوش باشید، مغزتان نیاز به سوخت دارد: صبحانه!»
آموزش و معرفی کامل انگلیسی
https://www.youtube.com/watch?v=hg6XUYWj-pk
تد تاک
https://www.youtube.com/watch?v=vKxomLM7SVc
مقاله جدید انگلیسی
https://www.andycleff.com/2023/08/triune-brain-myth-or-fact
سخنرانی رائفی پور